اقدام گروه فولاد مبارکه برای سرمایهگذاری خطرپذیر: بررسی سیر عوامل مزیتساز جوامع صنعتی در یک صد سال گذشته بهخوبی نشان میدهد برگ برنده از نیروی کار ارزان، وسعت منابع اولیه و سرمایه عبور کرده و به برتری در زمینه فناوری و نوآوری رسیده است.
سرعت رشد فناوریها، افزایش رقابت در بازارها، تعدد شاخهها و فناوریهای هر صنعت و معضلات و محدودیتهای منطقهای سبب شده امکان پاسخگویی به تمام مباحث بهصورت یکجا و صرفاً از طریق تحقیق و توسعه ممکن و میسر نباشد و به طبع آن، این باور را نهادینه کند که جواب جامعی برای ایجاد مزیت در فناوری و نوآوری وجود ندارد. بر این اساس، راهحل ایجاد زیستبوم (اکوسیستم) نوآوری و فناوری براساس مدل نوآوری باز ایجاد شده است. به عبارت دیگر، صنایع مادر در دنیای امروز فرایندهای نوآوری و فناوری خود را از طریق ایجاد و هدایت همین زیستبومها و با ابزار سرمایهگذاری خطرپذیر دنبال میکنند.(+)
اقدام گروه فولاد مبارکه برای سرمایهگذاری خطرپذیر
گروه فولاد مبارکه بهعنوان یکی از پایههای اصلی صنعت کشور و منطقه از این قاعده مستثنا نیست و نمیتواند بیاعتنا به تحولات و روندهای در حال شکلگیری به مسیر خود ادامه دهد. آنچه در حوزه صنعت فولاد و در عرصه جهانی و منطقهای اهمیت فراوانی دارد، روش و نحوه پاسخگویی به این مسائل در قالب زیستبومهای فناوری و نوآوری است؛ چراکه هر صنعت دارای ویژگیهای خاص خود است.
تفاوت در مدلهای زیستبوم شرکتهای فولادی مشخص است. اما آنچه در عمده آنها مشترک است زیرساختهای لازم در قالب شرکتها و یا صندوقهای CVC جهت سرمایهگذاری خطرپذیر است. شرکتهای فولادی مطرح دنیا بهعنوان مؤسس، مدیریت و راهبری و هماهنگی آنها را بر عهده دارند. از طرف دیگر این شرکتهای فولادی بزرگ در تلاشاند تا با زیستبوم ایجادشده، کلیه زنجیره فولاد از معدن تا مصرفکنندگان نهایی محصولات فولادی را تحت فرایندهای نوآوری خود ارتقا دهند. (+)
گروه فولاد مبارکه نیز برای حفظ و ارتقای جایگاه خود، زیستبوم نوآوری و فناوری بومیشده مختص خود را جهت سرمایهگذاری خطرپذیر هدفمند ایجاد نموده تا با مدیریت و راهبری ظرفیتهای کشور در جهت کلانروندهای جهانی همچون انقلاب صنعتی چهارم، توجه به محیطزیست، اقتصاد چرخشی و همچنین موضوعات و مسائل منطقهای مانند محدودیت منابع انرژی، کمبود آب، حملونقل و مواد اولیه بتواند با روش نوآوری باز و با ایجاد کسبوکارهای فناورانه پاسخی درخور برای شرایط ترسیمشده ارائه کند.
۱-مبانی و تعاریف:
بنا به تعریف انجمن سرمایهگذاری خطرپذیر و سرمایهگذاری در سهام خصوصی اروپا (EVCA)، سرمایهگذاری خطرپذیر یا (VC) Venture Capital سرمایهای است که در شراکت با کارآفرین با هدف تأمین سرمایه و دانش فنی به کسبوکارها در مراحل اولیه (بذر، راهاندازی یا توسعه مرحله اول) ارائه میشود.
این سرمایهگذاری فعالیتی است که بهواسطه آن سرمایهگذاران با ترکیبی از دو عنصر مهم دانش فنی و سرمایه بهمنظور بهرهبرداری از فرصتهای بازار وارد شراکت میشوند تا به بازدههای بلندمدتتر و بیشتر از متوسط بازار دست یابند. این تعریف بهطور ضمنی بیانگر مشارکتی فراتر از تأمین سرمایه برای کسبوکار است که سرمایهگذار از طریق عهدهدار شدن موقت نقش مدیر کسبوکار، عضو هیئتمدیره، مدیرعامل، مدیر ارشد مالی و… بهطور فعال در مدیریت شرکت سرمایهپذیر مشارکت میکند و مهمترین مشخصه آن تمرکز بر خروج (فروش سهام در پایان دوره نگهداری سرمایهگذاری) است.
سرمایهگذاری خطرپذیر شرکتی یا (CVC Corporate Venture Capital):
سرمایهگذاری خطرپذیر شرکتی یکی از انواع سرمایهگذاری خطرپذیر است که توسط هلدینگها و شرکتهای بزرگ مورد استفاده قرار میگیرد و اصلیترین تفاوت میان CVCها و VCها تمرکز CVCها بر اهداف استراتژیک شرکت مادر، علاوه بر اهداف مالی است.
آمار سرمایهگذاری خطرپذیر:
جامعه سرمایهگذاریهای خطرپذیر شرکتی فعال در سرتاسر جهان در سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ تقریباً شاهد رشد ۶٫۵ برابری بوده است. بودجه حمایت از شرکتهای سرمایهگذاری ریسکپذیر جهانی در سال ۲۰۲۰ به بیش از ۷۴ میلیارد دلار و در ۶ ماه اول سال ۲۰۲۱ بودجه مربوط به سرمایهگذاریهای شرکتی به ۷۹ میلیارد دلار رسید.
این دادهها بهاجمال میزان اهمیت و جایگاه موضوع را در سطح جهانی نشان میدهد؛ اما بررسی و مطالعه اکوسیستم سرمایهگذاری خطرپذیر دنیا نشان میدهد. جایگاه ایران در میان کشورهای جهان جایگاه مناسبی نیست. اگرچه در سالهای اخیر، حجم این نوع سرمایهگذاری در کشور بیشتر شده است، ولی هنوز فاصله زیادی با دنیا دارد.
ریسکهای احتمالی در سرمایهگذاری خطرپذیر:
بدیهی است که سرمایهگذاری در اولین مراحل تشکیل یک کسبوکار مبتنی بر فناوری، ماهیتی بسیار پرخطر دارد و تنها میتواند از سوی نهادهایی صورت پذیرد که از قدرت مالی مناسب و توان کافی برای تشخیص بلوغ فناوری برخوردار باشند.
این نوع سرمایهگذاری نهتنها بازگشت سریعی ندارد، بلکه در ذات خود احتمال شکست نیز به همراه دارد. از طرف دیگر، بهدلیل ماهیت فناوری در مراحل اول توسعه آن، حتی تشخیص میزان ارزش فناوری، بهعبارتدیگر تعهدات و آورده طرف سرمایهپذیر نیز قطعیت زیادی ندارد.
بااینحال، تنها راه توسعه دانش فنی در داخل کشور، سرمایهگذاری خطرپذیر در حوزه فناوری است و گریزی از آن متصور نخواهد بود. تلاش این آییننامه معطوف به مدیریت ریسکهای اینگونه سرمایهگذاریهاست.
۲-کمیته سرمایهگذاری خطرپذیر
مرجع واحد و متمرکز سیاستگذاری و برنامهریزی در موضوع سرمایهگذاری خطرپذیر در گروه فولاد مبارکه کمیته سرمایهگذاری خطرپذیر این شرکت است که براساس مصوبه شماره ۱۹۶۰/۰۲/۲۴۱ مورخ ۰۲/۰۵/۱۴۰۱ هیئتمدیره شرکت فولاد مبارکه تشکیل شده و عهدهدار وظایف ذیل است:
۱- تصمیمگیری در خصوص فرصتهای سرمایهگذاری خطرپذیر در شرکتهای دانشبنیان و گروههای فناور حوزه علاقهمندی فولاد مبارکه؛
۲- تصمیمگیری در خصوص انواع روشهای تأمین مالی شرکتهای دانشبنیان و گروههای فناور حوزه علاقهمندی فولاد مبارکه؛
۳- پایش فضای کسبوکار دانشبنیان حوزههای مورد علاقهمندی فولاد مبارکه و سیاستگذاری در خصوص تعامل گروه فولاد مبارکه با زیستبوم فناوری کشور؛
۴- سیاستگذاری نحوه پایش و راهبری سرمایهگذاریهای صورت گرفته؛
۵- سیاستگذاری نحوه خروج و انتفاع مالی از سرمایهگذاریهای انجامشده؛
۶- سیاستگذاری در خصوص حوزههای علاقهمندی فولاد مبارکه در سرمایهگذاری خطرپذیر.
۲-۱-ترکیب کمیته
بنا به اختیار حاصل از مصوبه شماره ۱۹۶۰/۰۲/۲۴۱ مورخ ۰۲/۰۵/۱۴۰۱ هیئتمدیره فولاد مبارکه، اعضای کمیته سرمایهگذاری خطرپذیر بدین شرح تعیین میگردند و تغییرات احتمالی آن نیز با ابلاغ مدیرعامل صورت خواهد گرفت:
۱-جناب آقای محمدیاسر طیبنیا (مدیرعامل)
۲-جناب آقای محمد ناظمی هرندی (معاون تکنولوژی)
۳-جناب آقای عباس اکبری محمدی (معاون سرمایهگذاری و امور شرکتها)
۴-جناب آقای مهدی کویتی (معاون اقتصادی و مالی)
۵-جناب آقای امیر مظاهری (نماینده مدیرعامل)
۶-جناب آقای شهرام عباسی (مدیر تحقیق و توسعه)
۷-جناب آقای محمد بهاروند (مدیر سرمایهگذاری و برنامهریزی جامع)
۸-جناب آقای یحیی پالیزدار (مدیرعامل شرکت توسعه و پشتیبانی فناوری و نوآوری فولاد مبارکه) (MSTID)
۲-۲-دستور کار و موضوعات فعالیت کمیته:
در راستای اجرای وظایف محوله، با تشخیص رئیس کمیته، موضوعات ذیل در دستورکار کمیته قرار دارد:
۱- حمایت مالی گروه فولاد مبارکه از توسعه دانش فنی و فناوری موردنیاز در گروه، با عاملیت مدیریت تحقیق و توسعه یا هریک از واحدها و شرکتهای منتخب گروه، در چارچوب بودجههای مصوب؛
حمایت از ایجاد فرصتهای کارآفرینی و اشتغال در چارچوب مفهوم «خلق ارزش مشترک (CSV)» با عاملیت هر یک از واحدها و شرکتهای منتخب گروه و یا نهادها و سازمانهای بیرونی در چارچوب بودجههای مصوب؛
حمایت از کسبوکارهای دانشبنیان با در اختیار قرار دادن فرصتهای موجود در گروه فولاد مبارکه و شتابدهی با عاملیت هر یک از واحدها و شرکتهای منتخب گروه؛
سرمایهگذاری خطرپذیر در کسبوکارهای نوآورانه و فناورانه با عاملیت شرکت پشتیبانی و توسعه فناوری و نوآوری فولاد مبارکه؛
دامنه فنی و صنعتی این موضوعات شامل مسائل، چالشها و نیازهای گروه فولاد مبارکه و نیز کسبوکارهای جدید و نوظهور موردنظر این گروه است.
فعالیتها و تصمیمات کمیته باید بهگونهای انجام گیرد که از هرگونه مداخله غیرضروری در فرایندها و رویههای جاری شرکت فولاد مبارکه و گروه پرهیز شود و چنانچه موضوعی در هریک از فرایندهای مشابه نظیر خرید، تحقیق و توسعه، سرمایهگذاری متعارف و… در گروه قابل انجام است، از دستور کار کمیته خارج گردد. تشخیص مصادیق این موضوع و صلاحیت رسیدگی کمیته، بر عهده خود کمیته است.
۲-۳-مراحل انتخاب طرحهای سرمایهگذاری خطرپذیر در کمیته:
طرحهای سرمایهگذاری خطرپذیر در دو مرحله در کمیته موردبررسی قرار میگیرند:
پذیرش اولیه: در این مرحله شرکت پشتیبانی و توسعه فناوری و نوآوری فولاد مبارکه با معرفی اجمالیِ ۱- موضوع و زمینه فنی و صنعتی، ۲- تیم فناور و ۳- طرح و برنامه داوطلب جذب سرمایه خطرپذیر، مجوز انجام بررسیهای دقیقتر و مذاکره با تیم داوطلب جهت تدوین توافق کمی و کیفی سرمایهگذاری را از کمیته اخذ مینماید.این مجوز هیچگونه تعهدی برای سرمایهگذار برای عقد قرارداد با داوطلب ایجاد نمیکند.
تصویب نهایی: طرحهایی که قبلاً توسط کمیته پذیرش اولیه شدهاند، پس از انجام بررسیهای کامل و مذاکرات سرمایهگذاری و نیل به متن قرارداد موردتوافق طرفین (تأییدشده توسط هیئتمدیره شرکت MSTID) جهت تصویب در کمیته طرح میشوند. تصویب موضوع در این مرحله بهمنزله تأیید تیم و طرح سرمایهپذیر و شرایط و مفاد قرارداد توافقشده محسوب میشود و بهموجب آن شرکت MSTID مجاز به عقد قرارداد برابر متن ارائهشده، با تیم سرمایهپذیر است. جهت تصویب سرمایهگذاری، لازم است موارد ذیل به کمیته عرضه شود:
گزارش راستیآزمایی تجاری که شامل موارد زیر است:
۱- بررسی بازار کسبوکار؛
۲- بررسی رقبا؛
۳- بررسی شاخصهای مهم کسبوکار؛
۴- بررسی طرح بازاریابی کسبوکار.
گزارش راستی آزمایی مالی؛ شامل:
۱- بررسی صورتهای مالی
۲- بررسی سوابق بیمه و مالیات
گزارش راستیآزمایی فنی که شامل موارد زیر است:
۱- ارزیابی تیم فناور؛
۲- بررسی مستندات دانش فنی.
گزارش راستیآزمایی حقوقی که شامل موارد زیر است:
۱- بررسی تعهدات و دعاوی احتمالی؛
۲- بررسی وضعیت مالکیت دارائیهای فکری و معنوی؛
۳- بررسی وضعیت قراردادها و تعهدات احتمالی آنها.
متن قرارداد (تأییدشده توسط هیئتمدیره MSTID) که شامل موارد زیر است:
۱– تعهدات طرفین؛
۲- نحوه پرداخت سرمایه مدنظر و درصد مشارکت شرکت در مشارکت؛
۳- تغییرات احتمالی در ساختار شرکت؛
۴- ملاحظات احتمالی در خصوص فروش سهام؛
۵- اهداف تولید و سود؛
۶- کیفیت کنترل مدیریت شرکت در سالهای آتی؛
۷- شروط سهام ممتاز اخذشده توسط شرکت؛
۸- مباحث احتمالی مربوط به سهام تشویقی، بازخرید سهام و خروج از سرمایهگذاری.
۲-۴-فرایند انتخاب طرحهای سرمایهگذاری
پتانسیلهای سرمایهپذیری ابتدا در شرکت MSTID مورد بررسی و غربالگری قرار میگیرند. مواردی که از نظر فنی واجد اولویت و ضرورت تشخیص داده شوند، جهت اخذ مصوبه پذیرش اولیه در دستور کار کمیته قرار میگیرند. این موارد، در صورت پذیرش اولیه در کمیته، در فرایند ارزیابی موشکافانه، ارزشگذاری و مستندسازی شرکت پشتیبانی و توسعه فناوری و نوآوری فولاد مبارکه مورد بررسی تکمیلی قرار میگیرند؛ سپس مذاکرات برای طراحی چارچوب موردتوافق جهت سرمایهگذاری به انجام میرسد و در قالب قرارداد مدون میشود. قرارداد مورد تأیید طرفین جهت اخذ تصمیم نهایی در کمیته طرح خواهد شد و در صورت تأمین نظر کمیته مورد تصویب قرار خواهد گرفت. معیارهای مهم در بررسی پیشنهادهای سرمایهگذاری به شرح زیر است:
۲-۴-۱- انگیزه و صلاحیت نفرات کلیدی سرمایهپذیر
توانمندی و صلاحیت مدیران و هسته اصلی فناور سرمایهپذیر و تعهد و توانایی آنها در اجرای موضوع طرح از اصلیترین موضوعات مدنظر کمیته است. سرمایهپذیر باید تواناییهای تیم خود را در خصوص جنبههای مختلف اداره کسبوکار اثبات کند و برنامههای خود را جهت حذف نقاط ضعف احتمالی ارائه نماید.
۲-۴-۲-فناوری
طرح ارائهشده باید از جنبههای فناورانه قابل دفاع باشد و تیم ارائهکننده طرح در فناوری موصوف از زمینه و توانمندی لازم برخوردار باشد.
۲-۴-۳-پتانسیلهای بازار
عموم سرمایهگذاریهای خطرپذیر گروه فولاد مبارکه در حوزههایی صورت خواهد پذیرفت که ارزشافزوده قابلتوجهی در جهت فرایند تولید و یا کسبوکارهای جدید در گروه ایجاد کند. بهعبارتدیگر، در صورت طی شدن راهحل پیشبینیشده در طرح مذکور، میبایست منجر به ایجاد یک شرکت و کسبوکار شود که خدمت و یا محصول آن قابلارائه در بازار باشد.
۲-۴-۴-عدم وجود دعاوی علیه شرکت
یکی از موضوعات مهم در انتخاب تیمها و شرکتها عدم وجود دعاوی و یا هرگونه ادعایی در خصوص شرکت و حقوق مالکیت فکری و معنوی فناوری اصلی شرکت است.
۲-۴-۵-طرح کسبوکار مناسب جهت ارائه و توسعه شرکت
شرکت و یا هسته سرمایهپذیر باید راهی شفاف و قابلاجرا در خصوص نحوه جذب، هزینه و سوددهی کسبوکار در قالب یک طرح کسبوکار ارائه کند.
۲-۴-۶-ارزشگذاری کسبوکار یا فناوری
یکی از اصلیترین مسائل در سرمایهگذاری خطرپذیر ارزشگذاری است. در موضوعات مورد بررسی، در بدو امر، ارزشگذاری داخلی توسط MSTID جهت تعیین ابعاد ارزشی طرح صورت میپذیرد. این ارزشگذاری متناسب با موضوع مورد بررسی میتواند شامل داراییهای مشهود و نامشهود باشد. لیکن در انتهای فرایند و پیش از عقد قرارداد، ارزشگذاری موضوع یا شرکت فناور به نهادهای معتبر و دارای مجوز ارزشگذاری از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و کانون کارشناسان رسمی دادگستری سپرده میشود.
۲-۵-استراتژی خروج از سرمایهگذاری
یکی از وظایف کمیته تصمیمگیری در خصوص خروج و واگذاری سرمایهگذاریهای خطرپذیر در گروه فولاد مبارکه است. خروج از سرمایهگذاریها در دو حالت زیر قابلتعریف است:
۲-۵-۱-خروج موفقیتآمیز
درصورتیکه برنامهریزیهای انجامشده و سرمایهگذاری صورتگرفته مطابق اهداف محقق گردد، شرکت پشتیبانی و توسعه فناوری و نوآوری فولاد مبارکه در چارچوب سیاستهای حاکم، نسبت به خروج از سرمایهگذاریهای صورتگرفته از راههای زیر اقدام خواهد نمود:
-فروش سهام به شرکتهای دیگر با اولویت شرکتهای گروه؛
-فروش سهام به بنیانگذاران اولیه و شرکای داخل شرکت سرمایهپذیر.
۲-۵-۲-خروج ناموفق
در صورت انحراف از بازدهی مورد انتظار شرکت پشتیبانی و توسعه فناوری و نوآوری فولاد مبارکه در چارچوب سیاستهای حاکم، نسبت به نقد کردن داراییهای شرکت بر اساس مشارکت نامه اولیه اقدام میگردد. +
